Chủ nghĩa Marx phương Tây ám ảnh với sự thuần khiết và sự tử đạo, nhưng không phải cách mạng thực sự.
"Không thể nói nghiêm túc về chủ nghĩa Marx ở phương Tây mà không đề cập đến vai trò của Thiên Chúa giáo trong mỗi hình thái xã hội."
“Chủ nghĩa Marx phương Tây đã giữ một khoảng cách lịch sử với những trải nghiệm cụ thể của quá trình chuyển đổi xã hội chủ nghĩa ở Liên Xô, Trung Quốc, Việt Nam và Cuba.”
Có một mâu thuẫn cơ bản trong nhiều nghiên cứu Marxist được thực hiện ở phương Tây. Mỗi khi họ nói về chủ nghĩa Marx ở châu Á – tại Trung Quốc, Hàn Quốc hoặc Việt Nam – hoặc khi họ nói về các phong trào quần chúng ở châu Phi như ở Ai Cập hoặc Libya, họ đều nhấn mạnh ảnh hưởng của tôn giáo đối với các phong trào chính trị này và sự thích nghi quốc gia của chủ nghĩa Marx. Khi bất kỳ nhà nghiên cứu Marxist nào nghiên cứu, chẳng hạn, chủ nghĩa Marx Trung Quốc, họ bắt buộc phải đề cập đến ảnh hưởng của triết lý Khổng Tử đối với văn hóa Trung Quốc nói chung và chủ nghĩa Marx Trung Quốc nói riêng. Tương tự, ảnh hưởng của Hồi giáo đối với nhiều quốc gia châu Phi luôn được xem xét trong phân tích về các quốc gia xã hội chủ nghĩa như Algeria.
Khi đến lúc xem xét chủ nghĩa Marx trong chính trị phương Tây, ảnh hưởng của Thiên Chúa giáo trong việc xây dựng vũ trụ biểu tượng, chủ thể và lý thuyết của chủ nghĩa Marx này hiếm khi được tính đến. Cứ như thể ở châu Á, Khổng Tử giáo có ảnh hưởng đến chính trị, ở châu Phi, Hồi giáo có ảnh hưởng đến chính trị, nhưng ở Brazil, Mỹ, Pháp, Bồ Đào Nha, Thiên Chúa giáo không đóng vai trò tương tự trong việc hình thành tính chủ thể lịch sử. Đây là một sai lầm vì một lý do rất đơn giản và khách quan, mà Antonio Gramsci đã chỉ ra trong nhiều đoạn khác nhau của Nhật ký nhà tù: Giáo hội Công giáo là tổ chức hoạt động lâu đời nhất ở phương Tây. Không có tổ chức nào khác tồn tại lâu như vậy với khả năng truyền bá và lưu hành các ý tưởng và khái niệm, thông qua một đội ngũ các linh mục trí thức, giám mục và nhà thần học, được tổ chức trong một bộ máy quan liêu như Giáo hội Công giáo. Vì vậy, không thể nói nghiêm túc về chủ nghĩa Marx, chính trị, tính chủ thể, văn hóa và lĩnh vực biểu tượng ở phương Tây mà không tính đến vai trò của Thiên Chúa giáo trong mỗi hình thái xã hội, ở mỗi quốc gia cụ thể như các yếu tố phân tích.
“Không có tổ chức nào khác ở phương Tây tồn tại lâu như vậy với khả năng truyền bá và lưu hành các ý tưởng và khái niệm.”
Tôi tin rằng không thể hiểu được hiện tượng được mô tả một cách thiếu chính xác là “chủ nghĩa dân túy” (một thuật ngữ mà tôi không sử dụng), về mối quan hệ của các tầng lớp nhân dân với những người như Lula, Getulio Vargas, Miguel Arraes, Brizola, Perón và Hugo Chavez, nếu không hiểu các cấu hình cơ bản của mối quan hệ Công giáo giữa tín đồ và các thánh. Rõ ràng đây không phải là lời giải thích duy nhất, nhưng có một yếu tố biểu tượng trong cấu trúc chính trị của mối quan hệ này. Tôi đã suy nghĩ về điều này từ lâu. Đây không phải là ý tưởng của tôi – Domenico Losurdo và những người khác đã viết về cách mà sự ám ảnh với thất bại là một trong những đặc điểm cơ bản của chủ nghĩa Marx phương Tây và cách mà điều này là một sản phẩm bị hiểu sai của văn hóa Thiên Chúa giáo.
Theo Perry Anderson, có một xu hướng lớn ở cánh tả phương Đông nhằm phân tách chủ nghĩa Marx phương Tây và phương Đông. Chủ nghĩa Marx phương Tây cơ bản là một loại chủ nghĩa Marx chưa từng nắm quyền chính trị nhưng luôn tập trung vào các vấn đề triết học và thẩm mỹ. Hệ tư tưởng này đã khẳng định vai trò của nó trong sự rời xa khỏi các nguyên tắc của chủ nghĩa Mác Lenin về phê phán kinh tế chính trị và vấn đề chinh phục quyền lực chính trị , giữ khoảng cách lịch sử với các trải nghiệm cụ thể của quá trình chuyển đổi xã hội chủ nghĩa ở Liên Xô, Trung Quốc, Việt Nam, Cuba, v.v. Chủ nghĩa Marx phương Tây tự coi mình là vượt trội so với chủ nghĩa Marx phương Đông vì nó không làm hoen ố chủ nghĩa Marx bằng cách biến thành một hệ tư tưởng của nhà nước - như chủ nghĩa Marx Xô-Viết - và nó không bao giờ mang tính độc đoán, toàn trị hay bạo lực. Chủ nghĩa Marx này bảo vệ sự thuần khiết của lý thuyết, bất chấp việc chưa từng tạo ra một cuộc cách mạng ở bất kỳ nơi nào trên Trái Đất – đây là một điểm rất quan trọng. Bất cứ nơi nào có một cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa thắng lợi ở phương Tây, như Cuba, đều liên kết chặt chẽ hơn với cái gọi là chủ nghĩa Marx phương Đông hơn là với chủ nghĩa Marx phương Tây được sản sinh ở Tây Âu, Mỹ, Canada và một phần Nam Mỹ.
Chủ nghĩa Marx này tự hào về sự thuần khiết của mình, và đây là đặc điểm cơ bản đầu tiên bắt nguồn từ Thiên Chúa giáo. Gramsci chỉ ra rằng một trong những mối quan tâm lịch sử chính của Giáo hội Công giáo là kiểm soát việc đọc và truyền bá Thiên Chúa giáo, ngăn chặn sự trỗi dậy và lan rộng của các diễn giải tự phát, tự trị và cơ bản, qua đó bảo vệ sự thuần khiết của học thuyết lịch sử. Do đó, Giáo hội Công giáo có thể nói rằng Thiên Chúa giáo là tình yêu, bình đẳng, yêu thương tha nhân, lòng trắc ẩn và phi bạo lực, bất chấp việc nó là một vũ khí cơ bản trong việc hợp pháp hóa chế độ nô lệ, các cuộc thập tự chinh và chủ nghĩa thực dân, và bất chấp sự thân cận của nhiều yếu tố trong Giáo hội Công giáo với chủ nghĩa phát xít Đức Quốc xã và các chế độ độc tài quân sự. Có một hằng số xuyên suốt lịch sử Thiên Chúa giáo, đó là những yếu tố này không làm hỏng học thuyết. Chúng hoặc là những biểu hiện sai lầm của Thiên Chúa giáo, hoặc là những sự kiện, như khoai tây trong bao tải, không có ý nghĩa lý thuyết, chính trị hay, quan trọng hơn, ý nghĩa thần học. Vì vậy, việc lịch sử phủ nhận tuyên bố rằng Thiên Chúa giáo dựa trên lòng trắc ẩn và hòa bình không làm thay đổi hay thách thức học thuyết.
“Chủ nghĩa Marx này bảo vệ sự thuần khiết của lý thuyết, bất chấp việc nó chưa từng tạo ra một cuộc cách mạng ở bất kỳ nơi nào trên Trái Đất.”
Nhiều nhà Marxist cũng hành động tương tự. Mối bận tâm lớn nhất của họ là sự thuần khiết của học thuyết. Mỗi khi các sự kiện lịch sử thách thức học thuyết hoặc cho thấy sự phức tạp của việc vận hành thực tiễn các yếu tố của lý thuyết, họ phủ nhận rằng những yếu tố này là một phần của câu chuyện về lý thuyết và học thuyết Marxist. Đây là, chẳng hạn, cách mà các học thuyết về sự phản bội được xây dựng. Mọi phong trào dường như đi lệch một chút khỏi các mô hình “thuần khiết” được tạo ra trước đó đều được giải thích qua khái niệm phản bội, hoặc được giải thích là “chủ nghĩa tư bản nhà nước”. Do đó, không có gì là xã hội chủ nghĩa và tất cả là chủ nghĩa tư bản nhà nước. Không có gì là quá trình chuyển đổi xã hội chủ nghĩa và tất cả là chủ nghĩa tư bản nhà nước. Cách mạng chỉ là cách mạng trong khoảnh khắc vinh quang của việc nắm quyền chính trị. Từ thời điểm bắt đầu xây dựng một trật tự xã hội mới, nó kết thúc. Cách mạng luôn là một quá trình chính trị có hai giai đoạn: một giai đoạn phá hủy trật tự tư bản cũ và nắm quyền, và một giai đoạn xây dựng trật tự mới. Những mâu thuẫn, vấn đề, thất bại, sai lầm, đôi khi thậm chí là tội ác, chủ yếu xảy ra trong giai đoạn xây dựng trật tự mới này. Vì vậy, khi đến lúc đánh giá việc xây dựng một trật tự xã hội mới – nơi mà, rõ ràng, thực tiễn dường như luôn đi lệch khỏi sự thuần khiết của lý thuyết – cái cụ thể dường như bị tha hóa trước cái phổ quát. Chính tại thời điểm này, ý tưởng về sự phản bội được khơi dậy, ý tưởng về phản cách mạng được khơi dậy, và ý tưởng về chủ nghĩa tư bản nhà nước xuất hiện để bảo vệ sự thuần khiết của lý thuyết.
Một ví dụ điển hình về điều này là khi Liên Xô bước vào cuộc khủng hoảng cuối cùng. Khi sự sụp đổ của Liên Xô đến gần, nhiều nhà Marxist phương Tây tuyên bố rằng đó là một sự kiện vĩ đại trong lịch sử chủ nghĩa Marx vì cuối cùng chủ nghĩa Marx được giải phóng khỏi cuộc thí nghiệm sinh ra từ Cách mạng Tháng Mười, thứ đã bóp méo chủ nghĩa Marx, biến nó thành một hệ tư tưởng nhà nước thuần túy. Giờ đây, không còn phải giải thích gánh nặng của Liên Xô, chủ nghĩa Marx cuối cùng có thể được giải phóng và đạt được tiềm năng giải phóng của nó.
“Chủ nghĩa Marx này bảo vệ sự thuần khiết của lý thuyết, bất chấp việc nó chưa từng tạo ra một cuộc cách mạng ở bất kỳ nơi nào trên Trái Đất.”
Một yếu tố khác rất phổ biến trong cánh tả phương Tây là coi đau khổ và nghèo đói cùng cực như những yếu tố của sự vượt trội. Việc ủng hộ các liệt sĩ và đau khổ rất phổ biến trong văn hóa cánh tả phương Tây. Mọi người ngày nay đều thích Salvador Allende. Tại sao? Salvador Allende là một nạn nhân, một liệt sĩ. Ông bị ám sát trong cuộc đảo chính của Pinochet. Khi Hugo Chavez còn sống, nhiều nhóm cánh tả đã tỏ ra khinh thường ông. Nếu ông bị giết, chẳng hạn, trong âm mưu đảo chính năm 2002, ông sẽ được phần lớn cánh tả phương Tây tôn sùng ngày nay, như một biểu tượng của đau khổ và sự tử đạo. Vì ông tiếp tục nắm quyền với tư cách là lãnh đạo của một quá trình chính trị, vốn dĩ có nhiều mâu thuẫn, nên ông ngày càng bị bỏ rơi theo thời gian – tôi thậm chí không cần đề cập đến những gì đã xảy ra với Maduro ở đây. Những nhóm này, vốn tôn vinh và ủng hộ ý tưởng về Allende vì ông bảo vệ chủ nghĩa xã hội dân chủ, không thấy hoặc không muốn thấy rằng Allende gần như cai trị hoàn toàn thông qua các sắc lệnh. Vào thời điểm đó, hiến pháp Chile có một cơ chế pháp lý cho phép nhánh hành pháp cai trị bằng các sắc lệnh không cần được quốc hội hay Tòa án Tối cao phê chuẩn. Vì vậy, Allende có thể ban hành luật thông qua các sắc lệnh vượt qua Quốc hội và Tòa án Tối cao. Vì Allende không có đa số trong Quốc hội và chịu nhiều áp lực từ phe đối lập tư sản, ông cơ bản cai trị bằng sắc lệnh trong suốt nhiệm kỳ của mình. Hành động như vậy ngày nay đủ để gắn nhãn bất kỳ lãnh đạo cánh tả nào thực hiện điều này là độc đoán, bị so sánh với Trump, Bolsonaro, hoặc Orban. Nếu Allende còn sống ngày nay, ông cũng sẽ bị chỉ trích, nhưng ông đã chết.
“Allende cai trị gần như hoàn toàn thông qua các sắc lệnh.”
Một ví dụ khác là tình huống với Che Guevara và Fidel Castro. Đối với hầu hết cánh tả phương Tây, Che Guevara đại diện cho một kẻ nổi loạn mơ mộng. Trong thực tế, ông không phải vậy, nhưng họ đã xây dựng hình ảnh này quanh ông. Che Guevara chết thiêu trong rừng rậm Bolivia, nên giờ đây ông là biểu tượng của sự hy sinh, tử đạo và nỗi đau của thất bại. Fidel ở lại Cuba với tư cách là lãnh đạo của Cách mạng Cuba và tất cả những mâu thuẫn của quá trình này. Ngày nay, ông bị nhiều người, nếu không muốn nói là đa số cánh tả phương Tây, xem là một quan chức, không có sức hút hay hấp dẫn. Che Guevara là biểu tượng vĩnh cửu của sự kháng cự, của giấc mơ, của utopia chưa hoàn thành vì cái chết.
Một ví dụ khác là sự đối lập trong cách đối xử với Cộng hòa Nhân dân Triều Tiên so với Palestine. Cả hai quốc gia đều tham gia vào cùng một cuộc đấu tranh – cuộc chiến chống thực dân vì độc lập dân tộc. Trong trường hợp của Triều Tiên, cuộc đấu tranh được thực hiện từ góc độ xã hội chủ nghĩa. Triều Tiên đã thành công, mặc dù là một quốc gia bị chia cắt bởi chủ nghĩa đế quốc. Nó có một nền kinh tế tương đối mạnh, với mức độ công nghiệp hóa khá cao, một quân đội quốc gia rất mạnh và khả năng phóng vũ khí hạt nhân. Vì vậy, Triều Tiên không phải là một quốc gia không có khả năng tự vệ. Người Palestine là một dân tộc bị áp bức sâu sắc, trong tình trạng nghèo đói cùng cực, không có nền kinh tế quốc gia vì họ không có nhà nước quốc gia. Họ không có quân đội, sức mạnh quân sự hay kinh tế. Do đó, Palestine là hiện thân hoàn toàn của ẩn dụ David đấu Goliath, ngoại trừ việc David này không có cơ hội đánh bại Goliath trong xung đột chính trị và quân sự. Vì vậy, hầu như mọi người trong cánh tả quốc tế đều thích Palestine. Mọi người trở nên cuồng nhiệt khi nhìn vào những hình ảnh – mà tôi không nghĩ là quá tuyệt vời – của một đứa trẻ hoặc thiếu niên sử dụng ná cao su để ném đá vào xe tăng. Nhìn xem, đây là một ví dụ rõ ràng về chủ nghĩa anh hùng nhưng cũng là biểu tượng của sự man rợ. Đây là một dân tộc không có khả năng tự vệ khi đối mặt với một cường quốc thực dân đế quốc được vũ trang đến tận răng. Họ không có khả năng kháng cự bình đẳng, nhưng điều này lại được lãng mạn hóa. Cánh tả phương Tây thích tình trạng áp bức, đau khổ và tử đạo này.
“Fidel bị xem là một quan chức, Che là biểu tượng vĩnh cửu của sự kháng cự.”
Một trường hợp rất nổi tiếng khác là Việt Nam. Mọi người ủng hộ Việt Nam khi nó bị tấn công, bị phá hủy và bị ném bom trong hơn 30 năm. Việt Nam đã đánh bại Nhật Bản trong Thế chiến thứ hai, sau đó phải chiến đấu với Pháp, và rồi phải chiến đấu với Mỹ. Nó đã trải qua 30 năm liên tục mà không thể xây dựng một trường học hay bệnh viện nào vì một quả bom sẽ rơi xuống, đầu tiên từ Pháp và sau đó là Mỹ, và phá hủy mọi thứ đang được xây dựng. Khi đất nước cuối cùng có thể đánh bại tất cả các cường quốc thực dân và tân thực dân và có cơ hội bắt đầu lập kế hoạch, xây dựng đường cao tốc, hệ thống điện, trường học và đại học mà không bị bom rơi vào ngày hôm sau và phá hủy mọi thứ đang được thực hiện, đất nước này đã bị phần lớn cánh tả bỏ rơi. Nó mất đi sức hút, mất đi sự mê hoặc. Có một sự ám ảnh với thất bại trong cánh tả phương Tây. Đó là ý tưởng rằng thất bại là một điều gì đó cao cả.
Một ví dụ rõ ràng về sự ám ảnh này là trường hợp cuộc đảo chính ở Bolivia. Slavoj Žižek, nhà tư tưởng phê phán nổi tiếng, đã viết một bài báo có tiêu đề Bolivia: Giải phẫu một cuộc đảo chính, và mối quan tâm lớn của ông là gì? Đó là để chứng minh rằng Evo Morales là dân chủ, rằng Evo Morales không thanh trừng hay bỏ tù những kẻ phản bội trong các âm mưu đảo chính trước đây, và rằng giờ đây chính những người này đã thực hiện một cuộc đảo chính chống lại ông. Nói cách khác, Žižek ca ngợi chính yếu tố dẫn đến thất bại của cách mạng ở Bolivia như bằng chứng của sự vượt trội về đạo đức và luân lý. Nhìn xem Bolivia tuyệt vời như thế nào ngày nay. Mỗi ngày một nhà hoạt động bị sát hại hoặc bỏ tù, nhưng họ có sự an ủi về mặt đạo đức vì không đàn áp hay độc đoán với giai cấp tư sản Bolivia.
Yếu tố thứ ba phổ biến trong cánh tả phương Tây xuất phát từ khái niệm Thiên Chúa giáo rằng sự cứu rỗi không phải là sản phẩm của hành động của một người, mà là quyết định của Chúa. Đó là quan niệm rằng, mặc dù bạn nỗ lực làm việc thiện, tuân theo luật Kinh Thánh, trở thành một người tốt, v.v., sự cứu rỗi của bạn là quyết định của Chúa. Những nỗ lực chủ quan liên quan đến điểm cốt lõi của chủ nghĩa Marx, đó là chinh phục quyền lực chính trị (như Lenin đã nói, “mọi thứ ngoài quyền lực chính trị là ảo tưởng”), đã bị mất giá trị do ảnh hưởng từ văn hóa Thiên Chúa giáo, mặc dù phần lớn các trí thức Marxist là vô thần. Thay vào đó, giá trị cao nhất trở thành một vị trí kháng cự vĩnh cửu, mang lại cảm giác tự hào. Khi Bernie Sanders thua cuộc bầu cử sơ bộ đảng Dân chủ lần thứ hai, một giáo sư Marxist nổi tiếng tại Đại học São Paulo đã đăng trên Facebook: “Chúng ta đã chiến đấu như chưa từng có. Chúng ta thua như thường lệ nhưng cuộc chiến vẫn tiếp tục. Giờ đây, Alexandria Ocasio-Cortez là tương lai của chủ nghĩa xã hội ở Mỹ.” Logic Marxist về việc nghĩ đến mọi xung đột chính trị theo các chiến lược, chiến thuật, chính trị liên minh, chương trình, phân tích phê phán các sai lầm để tránh lặp lại, đánh bại kẻ thù từ góc độ chính trị hoặc thậm chí quân sự để nắm quyền đã hoàn toàn biến mất, thay vào đó là một phong trào kháng cự vĩnh cửu như thể đó là bằng chứng của ân sủng thần thánh. Chính logic vốn nên là bản chất của chính trị, tức là logic của chiến lược, bị mất giá trị khi kháng cự trở thành mục đích tự thân.
“Logic Marxist đã bị thay thế bởi một phong trào kháng cự vĩnh cửu như thể đó là bằng chứng của ân sủng thần thánh.”
Cùng nhau, ba yếu tố mà tôi vừa mô tả tạo ra một loại cực khoái tự yêu mình của thất bại và sự thuần khiết. Chủ thể tự hào vì không có bất kỳ mối quan hệ nào với toàn bộ phong trào lịch sử cụ thể của các cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa và giải phóng giai cấp công nhân. Họ tự hào vì không có bất kỳ kết nối lý thuyết hay chính trị nào với các cuộc cách mạng ở Trung Quốc, Nga, Việt Nam, Algeria, Mozambique và Angola. Thay vào đó, họ tự hào về sự thuần khiết được cho là của lý thuyết của họ, không bị nhiễm bẩn bởi những khó khăn của việc thực thi quyền lực, bởi những mâu thuẫn của các quá trình lịch sử. Sự thuần khiết là điều gây ra cực khoái tự yêu mình này. Sự thuần khiết này là điều khiến họ cảm thấy vượt trội. Nó khiến họ cảm thấy rằng họ có một vị thế đạo đức và luân lý đặc quyền so với các nhà cánh tả khác, những người, chẳng hạn, công nhận Cách mạng Trung Quốc hoặc Cách mạng Cuba và do đó chấp nhận chủ nghĩa độc đoán và chấp nhận một nền kinh tế không dựa trên sự hiện thực hóa hoàn toàn của tự quản. Loại chủ nghĩa Marx này không có sức mạnh phê phán. Nó có thể sản sinh và thực sự sản sinh ra nhiều phân tích tốt về thực tế nhưng không có khả năng tạo ra một phong trào chiến lược và cách mạng nhằm mục đích nắm quyền chính trị. Do đó, quá trình xây dựng lại một chủ nghĩa Marx cách mạng ở phương Tây phải công nhận những yếu tố biểu tượng này, vốn đã trở nên ăn sâu vào chủ nghĩa Marx phương Tây, được đưa vào như hàng lậu từ Thiên Chúa giáo. Những yếu tố này phải được đưa ra phê phán triệt để và vượt qua.